Art/Perkthime

Te kesh qënë
nga Claudio Magris*

kushtuar Luka Doninelit

E pra Xheri vdiq. Harroje, nuk është ky halli, as për atë, e as për kërkënd. Biles as për mua, megjithëse e doja fort, e akoma e kam brënda vetes, sepse dashuria nuk njeh kohë. O perëndi, e parë kështu, sigurisht që po, është tamam ajo për ç’ka kemi nevojë. Por dashuria ka gramatiken e vet, megjithëse nuk njeh kohët, por veç mënyrat, biles vetëm njërën prej tyre, pikërisht paskajoren në të tashmen. Kur dashuron, është e përherëshme, për të tjerat s’ka rëndësi. Mund të jetë çfarëdo lloji dashurie e vjetër. Nuk është e vërtetë që e ke hedhur mbrapa, - asgjë nuk lihet pas, në të shumtën mbetesh sadopak peng i së kaluarës; kështu është, e mbart me vete siç edhe jeten, e cila s’ka asgjë për t’u çjerrë nga zëri, me ndryshimin se shpëton më kollaj nga jeta, se sa të hedhësh pas dashurinë. Është njëlloj si ndriçimi i yllit. Kujt i plas në se
yjet janë akoma aktive apo pajetë, të shuar?
Ata ndriçojnë e kjo mjafton, e megjithëse ata nuk shihen gjatë ditës, ti e di që ata janë atje lart në qiell.

Pra nuk do të dëgjojmë më kitaren, - e mirë, njeriu mësohet të jetojë me fare pak gjëra. O Zoti im, sa bukur i binte! Kur nuk i bënin më duart, ai uli perdet e i tha lamtumirë botës. Mirë, unë nuk mund ta kritikoj për këtë. Herët a vonë ndodh, e s’prish asnjë punë tash; në fund të fundit, ështe diçka e pritëshme të ndodhë, e kush e di sa prej nesh këtë mbrëmje këtu, zonja e zoterinj, do të jenë gjallë pas një muaji. Jo të gjithë, kjo është dicka e sigurtë. Statistikisht është e pamundur. Dikush që sot i fut brrylin fqinjit apo ankohet rreth personit para, sepse i ka zënë pamjen e skenes, tashmë i ka bere vizitën e fundit berberit. Po pastaj, një vit me pak apo më shume, ç’punë prish? Nuk më vjen keq për ata që na lanë shëndenë, as i kam zili ata që akoma jetojnë, por as edhe jam i interesuar të di se cilit grup i përkas.

Amen për Xherin, ashtu si edhe për këdo e për gjithshka. Siç thashë, nuk po kritikoj vendimin e askujt. Kur dikush dëshiron të dalë nga autobuzi, atëhere lëre të dalë, edhe në se ai preferon të hidhet prej tij para se autobuzi të ketë mbrritur ne stacion; është puna e tij. Dikush mund të jetë i mbushur sa s’mban më, i lodhur, i pamundur të durojë më, ose Zoti e di se cfarë. Por kur e pashë të rënë aq poshtë në dëshpërim, i pamundur për t’i rënë kitares përsëri si dikur, i thashë për ta inkurajuar se, ai kishte qënë një kitarist i madh. Ai mu përgjegj se, nuk ishte mjaft për të të kesh qënë. Ai donte me qënë, nuk ka rëndesi se cfarë, një muzikant, një dashnor, cdo gjë, por veçse më qënë.

Ah, zonja e zotërinj, ne çast kuptova sa fatlum është të jesh i lindur si unë, ose të kesh një xhaxha ose një gjysh, apo cilido, të lindur në Bratislavë, Leopoli, ose në Kaloshë, ose në cdo vënd tjetër hedhurinash të kësaj MittelEuropa(MesEurope) të rrënuar, e cila është një ferr, një pusetë ujrash të ndenjura. Mjaftohesh me erën e keqe të mykut të kalbesirave, e cila ështe e njëjtë si në Vjenë ashtu edhe në Çernovicë, por të paktën nuk të detyron me qënë. Perkundrazi. Ah sikur Xheri ta kishte kuptuar kur duart e lanë, fatin e tij të madh të të paturit qënë! Lirinë, ditën e pushimit, lejen pakufizim të të mos qënit më, te mos jesh më i detyruar t’i biesh instrumentit, te kishte leje dalje prej barrakave te jetës!

Por ndoshta ai nuk mundej, sepse ai nuk ishte lindur dhe nuk kishte jetuar ne ajrin e ndënjur të Panonias, i dendur e i rëndë si nje batanije e trashë, në atë tavernë të mbushur me tym duhani, ku hahet keq e pihet edhe më keq, porse ndihesh mire kur perjashta bie shi e era fryn, - dhe perjashta, në jetën e vërtetë, gjithmonë bie shi dhe era të pret si me thikë. Me siguri, që çdo shitës i Nitras e Varazhdinit, mundet të të mësojë gjithçka rreth Avenjusë së Pestë, – me përjashtim të atyre që mbrritën atje prej ndoshta vet Nitras e Varazhdinit, ose ndonjë cep tjetër prej atyre trungjeve pemësh të ndotura – lumturinë e të paturit qënë.

Oh, modestia, lehtësia e të paturit qënë, ajo hapësirë e pasigurtë, e panjohur rehatuese, ku çdo gjë është e lehtë si pendë; e kundërta e pandehjes, peshës, ndotjes, zhgënjmit të të qënurit! Mos më keqkuptoni, unë nuk jam duke folur rreth ndonjë të kaluare në veçanti e sigurisht nuk po flas rreth nostalgjisë, e cila është një budallallëk e të lëndon, siç edhe vet fjala të dëfton: nostalgjia, dhimbja e të rikthyerit. E kaluara është e frikëshme. Ne jemi barbarë e të këqinj, por gjyshët e stërgjyshët ishin shumë më të këqinj, njerëz të egër e pamëshirë. Me siguri unë nuk do të doja me qënë, me jetu, kur ata ishin gjallë. Jo, nuk po them se do të parapëlqeja që gjithmonë të kisha qënë i perjashtuar nga sherbimi ushtarak i të ekzistuarit. Një mangësi e vogël fizike ndonjëherë është një dhuratë hyjnore shpëtimtare, të mbron prej detyrimit të marrjes pjesë e të rrjepurit të lëkurës.

Të qënurit dhëmb, pa pushuar aspak, asnjëherë. Bë këtë, bë atë, puno, përpiqu, lufto, fito, bie në dashuri, ji i lumtur, ti duhet të jesh i lumtur, duke jetuar në këtë detyrim të të qënurit i lumtur; në se nuk je, është një fatkeqësi. Kështu pra, ti bën gjithçka që mundesh, të jesh i dëgjueshëm, të jesh i mire e i zgjuar dhe i lumtuar, siç mendohet per ty të jesh; por si mundesh ti, kur gjithcka veçse bie mbi ty, dashuria të shtyp kokën si nje peshë që bie nga streha e çatisë, nje gjakosje e lehtë ose më keq; ti ecën i ngjeshur pas mureve që të shmangësh trafikun e çmëndur, por muret shkërmoqen copa-copa, - gurë me thepa, copa xhami të presin lëkurën e rrjedh gjak; ti je në krevat me dikë e për një moment kupton se çfarë mundet e duhet te jetë të jetuarit e vërtete; ështe një peshë që nuk mund të mbahet kur të duhet që së mbrami të mbledhësh rrobat përdhe, të vishesh, të dalësh jashte e t’ia mbash tutje. Falendero Zotit që një bar ndodhet në kthesë, çfarë çlirimi të pish një tas çaji apo një birrë!

Po, ështe e vërtetë: të pish një birrë, për shëmbull, ështe një mënyrë e të paturit qënë. Je atje, i ulur, ti sheh shkumën që avullon, një flluskë që zhduket çdo sekondë, një rrahje zemre, një rrahje më pak, çlodhje e një premtim për çlodhje për zemrën tënde të lodhur, çdo gjë mbetet pas teje. Më kujtohet gjyshja ime, kur shkonim ta vizitonim në Subotica, mbeshtillte cepat e mobiljeve me rrobë e nxirrte jashtë tavolinën prej hekuri; kështu ne fëmijët mos lëndoheshim në se ndeshnim në diçka ndërsa vraponim nëpër shtëpi, biles mbulonte deri edhe prizat elektrike. Të kesh qënë, është të jetosh në këtë hapësire ku nuk ka cepa të mprehtë, nuk gërvish gjurin, nuk mund të ndezësh llampën që të vret sytë. Gjithçka ka ngrirë, nuk lëviz, është jashtë loje, nuk ka kurthe.

Pra zonja e zotërinj, kjo është ç’ka kemi trashëguar nga Europa Qëndrore. Një kasafortë bosh por në kyç, duke i larguar kështu çdo joshje grabitësve te bankave për të ruajtur në të sendet e vjedhura. Bosh, s’ka asgjë që ta lakmon zemra e te zaptojë shpirtin, jeta e ruajtur atje, e siguruar dhe e mbrojtur prej çdo lloj aksidenti, një kartmonedhë njëqindëshe e nxjerrë nga qarkullimi, e mbrojtur nën xhamin e kornizës varur në mur, e cila kurrë nuk do t’i tutet inflacionit. Njëlloj si në një roman, kur pjesa më e mire, të paktën për shkrimtarin, është epilogu. Çdo gjë që pritej të ndodhte ka ndodhur, gjithçka është shkruar, gjithçka është zgjidhur, personazhet më pas ose do të jetojnë veçse të lumtur ose diçka tjetër, do të vdesin; por në fund të fundit është e njëjta gjë, sido që të jetë asgjë e re nuk mund të ndodhë më. Shkrimtari e mban epilogun në duart e tij, e rilexon, ndoshta mund të ndryshojë një presje, por pa rrezikuar asgjë.

Çdo epilog ështe i lumtur, sepse ështe nje epilog. Del jashtë në ballkon, era e lehtë fëshfërin mes luleve, një pikë shiu rrëshket poshtë faqes; kur pikat e shiut dëndësohen e rëndohen, ti degjon trokitjen e tyre mbi tendë; kur shiu pushon, del përjashta për një shëtitje të shkurtër, shkëmben dy-tre fjalë me fqinjin që ndesh në shkallë; s’ka rëndësi për asnjërin nga ju se çfarë thuhet, por ështe e këndëshme të këmbesh dy-tre fjalë, më poshtë ne shesh-pushimin e hyrjes, prej xhamit të derës së jashtme mund të dallosh në distancë një rrip deti, që vezullon si teh thike nën ndriçimin e diellit të sapo dalë prej reve. Javën tjetër do të nisemi për në Firence, thotë fqinji. Oh, po, ështe vërtet bukur, kam qënë atje. E kështu shpëton veten nga angaria e të udhëtuarit, të priturit në rradhë, nga vapa e rrëmuja, të kërkuarit për restorant. Një shëtitje e shkurtër në ajrin e mbrëmjes freskuar nga shiu, e më pas përsëri në shtëpi. Nuk duhet të stërlodhesh, përndryshe acarohesh e s’të zë gjumi. E pagjumësia, zonja e zotërinj, të më besoni, është një gjë e tmerrëshme, të shtyp e të zë frymën, të ndjek pas e nuk të ndahet, të helmon, - po, pagjumësia ështe forma më superiore e të qënurit, qënia pagjumë, prandaj të duhet të flesh. Të flesh është paradhoma e të paturit qënë vërtetë, por ndërkohë, tashmë është diçka, një frymarrje lehtësimi…

Perktheu: Altin Topi

Claudio Magris i lindur ne Trieste ne 1939, është profesor i literatures moderne gjermane ne Universitetin e Triestes. Librat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë te botës e është nderuar me shumë çmime si Prix du Meilleur Livre Etranger, Premio Strega Leipziger, Buch Preis zur Europäischen Verständigung, Praemium Erasmium, etj. Në tetor mori edhe cmimin e Panairit te Librit të Frankfurtit, i cili është një nga më të mëdhenjtë në botë. Në tregimin e mësipërm ndjehet të penetrojë shikimi kafkian i botës.

Për të mësuar më shumë rreth autorit jeni të lutur të klikoni në http://www.kirjasto.sci.fi/magris.htm